Ιταλικός Νέορεαλισμος
Οι συνθήκες τις εποχής
Το ρεύμα που ονομάστηκε ‘ιταλικός νέο-ρεαλισμός’ ή «η ζωή των ταπεινών στην τέχνη του κινηματογράφου» αναπτύσσεται μετά την λήξη του Β’ ΠΠ, με κέντρο την Ιταλία κι επηρεάζεται έντονα από την συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Η φρικαλεότητα του ιμπεριαλιστικού πολέμου, το φασιστικό τέρας αλλά ταυτόχρονα και ο λαός που βγήκε στο προσκήνιο με τους αγώνες του, είναι μερικά από τα στοιχεία απ’ τα οποία το εν λόγω κινηματογραφικό ρεύμα αντλεί υλικό. Ειδικό ρόλο στην διαμόρφωση του ρεύματος έπαιξε η άνοδος του εργατικού – κομμουνιστικού κινήματος στην Ιταλία. Είχε δημιουργηθεί ένα κοινό που αναζητούσε την προβολή της δικιάς του ζωής στον κινηματογράφο έξω από την χολιγουντιανή λάμψη. Γι΄ αυτό, είναι χαρακτηριστικό ότι εργατικά σωματεία ενίσχυαν απ’ το ταμείο τους την παραγωγή ταινιών.
Η φρικαλεότητα του Β’ ΠΠ συνέτριψε κυριολεκτικά τις χώρες τις Ευρώπης, ανάμεσά τους και την Ιταλία, με την βαρβαρότητα του πολέμου να αποτελεί καθημερινότητα για χιλιάδες Ιταλούς και Ιταλίδες της εποχής. Ταυτόχρονα όμως,η πάλη και ο αγώνας πολλών ευρωπαϊκών λαών, και της Ιταλίας, έγραψε την δική του ιστορία και αποτελεί μέχρι σήμερα έμπνευση.
Αυτά τα στοιχεία είναι σημαντικά καθώς σκιαγραφούν το έδαφος, την αντικειμενική πραγματικότητα στην οποία έζησαν όλοι οι μετέπειτα μεγάλοι Ιταλοί κινηματογραφιστές. Η επίδραση των κοινωνικών συνθηκών στην ανάπτυξη της τέχνης ήταν και παραμένει ο καθοριστικός παράγοντας για την μορφή και το περιεχόμενο που αυτή αποκτά.
Με το τέλος του ΒΠΠ , οι κινηματογραφιστές στην Ιταλία βλέπουν μπροστά τους την χώρα ερείπιο. Ό, τι έχει μείνει “από την ζωή”… Σαν να βρισκόταν η χώρα στο έτος μηδέν ( για να θυμηθούμε και την ταινία του Ροσσελίνι “Βερολίνο έτος μηδέν”…). Ο πρώιμος χολιγουντιανός ρομαντισμός, με τα φανταστικά τοπία, τις τεράστιες πολυέξοδες παραγωγές και τα studios… έχει ήδη αρχίσει να υποχωρεί.
Τα γυρίσματα σε εσωτερικό χώρο μεταφέρονται σε εξωτερικό. Το διάσημο κινηματογραφικό studio‘Cinecitta’, που αξιοποιούταν από τον Μουσολίνι για την προπαγάνδα του φασιστικού καθεστώτος, έχει διαλυθεί από τις συμμαχικές δυνάμεις, όπως και πολλές άλλες υποδομές.
Σκηνοθέτες όπως ο DeSica και ο Rosselini παίρνουν τις κάμερες στην πλάτη και με ελάχιστο εξοπλισμό τρέχουν για γύρισμα στον δρόμο. Ο φυσικός φωτισμός -τουλάχιστον στην πρώτη φάση του Ιταλικού Νεορεαλισμού- και η αξιοποίηση ερασιτεχνών ηθοποιών, που σε πολλές περιπτώσεις έβρισκαν τυχαία στην γειτονιά, αποτελούν βασικά στοιχεία της περιόδου. Το νεορεαλιστικό σινεμά, κοιτάει την πραγματικότητα και εστιάζει με τον φακό του στην εργατική τάξη, στους φτωχούς, σε αυτούς που υποφέρουν από τις συνέπειες του πολέμου. Το ύφος δίνει έμφαση στην απλότητα, στην ειλικρινή αφήγηση, σε μία αποτύπωση της πραγματικότητας σε στυλ ντοκιμαντέρ. Κυριαρχούν σκηνές που δείχνουν ορφανά παιδιά, άθλιες συνθήκες διαβίωσης για την εργατική τάξη,έξαρση της εγκληματικότητας στη μάχη για την επιβίωση κ.α.
Λαμβάνοντας υπόψη μας το περιβάλλον που αναπτύχθηκε το κίνημα του ιταλικού νεορεαλισμού, οφείλουμε να τονίσουμε πως σε αντίθεση με τον αμερικάνικο ρεαλισμό, που είχε προηγηθεί, οι Ιταλοί τείνουν προς μια αποφυγή των υπερβολών και των δραματικών καταστάσεων – αδιεξόδων. Με τις ταινίες σταθμούς, όπως ο “Κλέφτης Ποδηλάτων”, αλλάζει η αντίληψη του σινεμά για το τι σημαίνει χρόνος και φύση ενός δράματος. Ένας Ιταλός σκηνοθέτης μπορεί να εστιάσει στην σκηνή μιας γυναίκας που κάνει δουλειές του σπιτιού, χωρίς να υπάρχει καμία μορφή διαλόγου ή αφήγησης, απλά και μόνο για να δείξουν μια καθημερινή διαδικασία. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το πως ένας Αμερικάνος σκηνοθέτης θ' αντιμετώπιζε μια σκηνή για να προσδώσει την αγωνία στον θεατή.
Συμπερασματικά, ο ιταλικός νέο-ρεαλισμός αποτέλεσε τομή στην ιστορία του σινεμά και προάγγελο για την συνέχεια της ανάπτυξής του. Έφερε μια καινούρια αφήγηση. Αντί για τους ‘λαμπερούς’ ζολιγουντιανούς ήρωες της μεγάλης οθόνης και τη γυναίκα ‘femmefatale’, έβαλε στο προσκήνιο καθημερινούς ανθρώπους, φώτισε τη ζωή εργατικής τάξης. Έφερε την θεματολογία απ’ τα ‘σαλόνια’ στα πραγματικά προβλήματα των πραγματικών ανθρώπων.
Οι Ιταλοί κινηματογραφιστές έδειξαν την πραγματικότητα, αλλά την έδειξαν μέσα από τα μάτια του φτωχού, του εργάτη, του εκμεταλλευομένου, ωμή και σκληρή όπως ήταν. Γιατί, ναι, η πραγματικότητα είναι μία, αλλά η ίδια η πραγματικότητα των μέχρι τώρα κοινωνιών συγκροτείται από την πάλη των τάξεων. Έτσι λοιπόν και το σινεμά όταν κοιτάει και στέκεται πάνω στην πραγματικότητα κοιτάει και στέκεται πάνω σε αυτήν την πάλη. Στο κάτω-κάτω, ο ρεαλισμός στην τέχνη δεν είναι μόνο εκφραστικό μέσο και τρόπος οργάνωσης του έργου, αλλά είναι και περιεχόμενο…
